Azərbaycanın təhsil tarixində müəyyən rolu və xidməti olmuş, lakin bu günədək haqqında heç bir məlumat olmayan növbəti qadın pedaqoqlardan biri də Leyla xanım Rustəm bəy qızı Sultanovadır. Qeyd edirəm ki, Leyla xanım Rustəm bəy qızı Sultanova Azərbaycanın dövlətçilik  tarixinə qızıl hərflərlə yazılmış, Qarabağın Qubernatoru  olmuş, həmçinin 1919-cu  ilin  yayında  Milli Hökumətimizin qəti mövqeyi və məqsədyönlü siyasəti nəticəsində Qarabağda, Zəngəzurda və ermənilərin əsassız olaraq ərazi iddiaları irəli sürdükləri digər yerlərdə  Azərbaycanın  suveren  hüquqlarının  bərpa  edilməsində  mühüm  rolu və  xidməti olmuş Xosrov bəy Əlipaşa  bəy oğlu Sultanovun  qardaşı - Rüstəm bəy Sultanovun qızıdır.

Pedaqoq Leyla xanım Sultanova haqqında indiyədək dərc edilmiş nə hər hansı bir ensiklopediyalarda, nə də ki, digər kütləvi nəşrlərdə, hətta internet saytlarında və  vikipediyada hər hansı bir məlumat dərc edilməmişdir. Çox guman ki, qadın pedaqoq - Leyla xanım Sultanovanın özü və onun pedaqoji fəaliyyəti bu günədək tarixçilərimiz və tədqiqatçılarımız tərəfindən araşdırılmamış, öyrənilməmiş və bu səbəbdən də cəmiyyətimizə catdırılaraq tanıdılmamışdır. Bunu qeyri- məqbul hesab edərək düşünürəm ki, Azərbaycanda savadsızlığın aradan qaldırılmasında, məktəb-təhsil işinin inkişaf  etdirilməsində və onun yayılmasında, həmçinin savadlı qadın təbəqəsinin yetişdirilməsində rolu və xidməti olmuş bütün qadın  pedaqoqların, o cümlədən Leyla xanım Sultanovanın özü və onun pedaqoji fəaliyyəti öyrənilərək cəmiyyətimizə  çatdırılmalı və tanıdılmalıdır.

Bu məqsədlə, ölkəmizdə təhsilli qadın təbəqəsinin yetişdirilməsində müəyyən rolu və xidməti olmuş qadın pedaqoq Leyla xanım Rustəm bəy qızı Sultanovanı böyük hörmət və ehtiramla anaraq arxiv materialları əsasında  hazırladığım bu məqaləni hörmətli oxucularımızın diqqətinə çatdırıram:

İlk növbədə  bildirirəm ki, Leyla xanım Rustəm bəy qızı Sultanova haqqında bu məqalənin  hazırlanmasında tarixi mənbələrin aşkar edilməsinə böyük ehtiyac duyulurdu. Çünki, barəsində heç bir məlumat olmayan şəxs haqqında məlumatı yalnız milli-mənəvi sərvətimiz  və tarixi yaddaşımız olan Arxiv materiallarından əldə etmək  mümkün idi. Leyla xanım Sultanova ilə bağlı müvafiq arxiv materiallarını Azərbaycan Respublikasının Dövlət Arxivlərinin zəngin fondlarından araşdırıb-tapmaq  heç də asan iş olmamasına  baxmayaraq bunun  öhdəsindən  gəldim. Belə ki, Azərbaycan Respublikası DövlətTarix Arxivinin müxtəlif  fondlarından, o cümlədən 309 saylı “Bakı-Dağıstan xalq məktəblərinin rəhbərliyi”, həmçinin 389 saylı “Bakı şəhər idarəsi” adlı fondlarından Leyla xanım Rustəm bəy qızı Sultanovanın  şəxsi işlərini aşkar  edib,  həmin sənədlər əsasında bu məqaləni  yazaraq  hörmətli  oxucularımızın  diqqətinə çatdırıram:

Dövlət Tarix Arxivinin 389 saylı “Bakı Şəhər İdarəsi” fondunda  saxlanılan Leyla  xanım Rustəm bəy qızı Sultanovanın Bakı Müq.Nina adına qadın məktəbinin əlavə VIII sinifini bitirməsi haqqında 375 saylı şəhadətnaməsində  yazılmış  məlumatlara  əsaslanaraq qeyd edirəm ki, Leyla xanım Rustəm bəy qızı Sultanova 13 oktyabr 1895-ci ildə anadan olmuşdur, bəy qızıdır, müsəlman məzhəbinə mənsubdur. O, təhsilini Bakı Müq. Nina adına qadın məktəbində almışdır. 1 sentyabr 1911-ci il tarixdə  Bakı Müq. Nina adına qadın məktəbinin VI sinfinə  daxil olmuş,daha sonra  isə  çox yaxşı  davranış nümayiş etdirərək müvafiq imtahanlardan da keçdikdən sonra ali siniflərə, o cümlədənVI sinifdənVII sinfə keçirilmişdir. Leyla xanım həmin təhsil ocağının tam kursunu bitirdikdən sonra xüsusi olaraq rus dilini öyrənməkdən ötrü 1 sentyabr 1913-cü ildə bu təhsil ocağının əlavə VIII sinifinə daxil olmuş və 29 may 1914-cü ilə qədər burada əla davranışla təhsil proqramını müvəffəqiyyətlə yerinə yetirmişdir. Leyla xanım Sultanova əlavə VIII sinifin imtahanlarından aşağıdakı nəticələrə nail olmuşdur:

Vacib fənnlərdən:

Şəriət --------------5

Pedaqogika  əla ---------5

Rus dili tədrisinin başlanğıcı--------yaxşı-  4

Hesabın tədrisinin başlanğıcı-------kafi - 3

Ədəbiyyatın  tarixi ------yaxşı -  4

Təbiətşünaslıq ----------əla--5

Gigiyena ---------əla---- 5

Xüsusi  fənlərdən

Rus  dili----yaxşı—4

Qramatikanın metodikası  və  izahlı oxu ----- yaxşı-- 4  

Bakı Müq.Nina adına qadın məktəbinin əlavə VIII sinfini bitirdikdən sonra Leyla xanım həmin dövrün müəyyən edilmiş qaydalarına uyğun olaraq bütün tələblərə cavab verdiyinə  görə “ Qadın gimnaziyaları haqqında Xalq Maarif  Nazirliyinin   Əlahəzrət tərəfindən 24 may 1870-ci ildə təsdiq edilmiş əsasnaməsinə və  qadın gimnaziyalarının  əlavə  sinflərinin  tədris planının  Xalq Maarif  Nazirliyi tərəfindən 1874-ci  il  avqustun  31- də təsdiq edilməsinə  əsaslanaraq  Leyla xanım Sultanova qadın gimnaziları haqqında əsasnamənin 44 bəndinə  uyğun  olaraq  ev müəlliməsi adına layiq görülmüşdür. Leyla xanımın  yuxarıda  adı çəkilən vəzifəsi üzrə  müvafiq vəsiqəsi   Pedaqoji Şuranın 29 may 1914-cü il tarixli qərarı  və  1 iyun 1914-cü il tarixli imzası və möhürü ilə təsdiq edilmişdir.

Leyla xanım  Rustəm bəy qızı Sultanova  Bakı Müq. Nina adına qadın məktəbinin 8-ci sinifini bitirdikdən sonra pedaqoji  fəaliyyətlə məşğul olmaqdan ötrü 1916-cı il yanvarın  29-da  Bakı Şəhər Duması nəzdindəki Məktəb Komissiyasının sədrinə ərizə ilə müraciət etmişdir. Onun  həmin ərizəsində qeyd edilirdi:” Müq. Nina adına qadın məktəbinin 8-ci sinfini bitirərək özümü canla-başla pedaqoji fəaliyyətə həsr etmək istəyirəm və xahiş edirəm ki, mənə şəhər rus-tatar məktəblərinin birində  müəllimə yerini verəsiniz. Mənə məxsus şəhadətnamələrin surətlərini sizə təqdim edirəm.”  

Leyla xanım Rustəm bəy qızı Sultanovanın yazdığı həmin ərizənin üzərində Məktəb Komissiyasının sədri tərəfindən qeyd edilirdi: ”30/ I 1916-cı ildən etibarən xəstələnmiş müəllimə Məlikovanı əvəz etməsi üçün I rus-tatar məktəbinə ezam edilsin və bu haqda məktəbin müdirinə xəbər verilsin.”

Bakı Müq. Nina adına qadın məktəbinin VII sinif şagirdi  Leyla xanım Sultanovanın Məktəb Komissiyasının sədrinə təqdim etdiyi şəhadətnamələr sırasında onun  həmin  məktəbi  bitirdiyi  barədə  450 saylı attestatı da vardır. Həmin attestat Leyla xanım Sultanovaya Bakı Müq. Nina adına qadın məktəbinin Pedaqoji Şurasının 4 iyun 1913-cü il tarixli qərarın ilə verilmişdir. Attestatda həmçinin aşağıdakı məlumatlarda qeyd edilirdi:” Müq.Nina adına qadın məktəbinin VII sinif  şagirdi Sultanova Leyla Rüstəm bəy qızı – bəy qızıdır, məzhəbi müsəlmandır,17 yaşı var, 1911-ci il sentyabrın 1-də şəhadətnamə üzrə Müq. Nina adına qadın məktəbinin VI sinfinə daxil olmuş və təhsilinin tam kursunu bitirənədək özünü əla aparmış və müvafiq imtahanlardan keçərək ali sinflərə, yəni 1912-ci ildə VI sinifdən VII sinifə keçirilmişdir. Leyla xanım Sultanova hazırki ildə Müq. Nina adına qadın məktəbinin yeddi sinfini  bitirərkən mütləq fənlərdən aşağıdakı  kimi  attestasiya  edilmişdir:

Şəriət əla -5

qədim slavyan dili ilə bağlı rus dili kafi - 3

riyaziyyat  kafi-3

çografiya- ümumi və rus əla- 5

təbiət tarixi  yaxşı-4

tarix- ümumi və rus-kafi-3

fizika və riyazi və fiziki çoğrafiya-4

Attestatda qeyd  edildiyi kimi, Leyla xanım Sultanovanın  məktəbdə öyrəndiyi bütün fənlər üzrə ümumi ortalama  müvəffəqiyyət göstəricisi  3,62  bal,  yəni yaxşı olmuşdur.”

Leyla xanım Sultanovanın ona rus-tatar məktəblərinin birində müəllimə yerinin  verilməsi haqqında Bakı  Şəhər Duması nəzdindəki Məktəb Komissiyasının sədrinə ünvanladığı 29 yanvar 1916-cı il tarixli ərizəsinə cavab olaraq məktəb  komissiyasının sədri elə həmin tarixdə Leyla xanım Sultanovaya 212 saylı məktub  göndərərək yanvarın 30-dan etibarən I rus- tatar  məktəbinin  işə çıxmayan müəlliməsi  H.Məlikovanı əvəz etməsini ondan xahiş etmişdir.

Məktəb Komissiyasının sədri həmçinin Bakı quberniyasının  Xalq Məktəblərinin 2-ci rayonu üzrə müfəttişi S.M. Qənizadəyə 30 yanvar 1916-cı  ildə  216  saylı məktub göndərərək xahiş  edirdi: “ Leyla xanım Sultanovanın Bakı Müq.Nina adına qadın məktəbinin 7 sinfini bitirdiyi haqqında attestatını, həmin təhsil ocağının əlavə 8-ci sinifini bitirməsi haqqında 375 saylı şəhadətnaməsini və 2460 saylı metrika vəsiqəsini sizə göndərərək xahiş edirəm ki, ona qızı dəri xəstəliyi sayılan qızıl yel xəstəliyinə yoluxduğuna görə müvəqqəti olaraq işə  çıxmayan I rus-tatar məktəbinin  müəlliməsi H.x. Məlikovanın vəzifəsini əvəz etməsinə icazə verəsiniz.” Məktəb Komissiyasının sədrinin Bakı I rus-tatar  məktəbinin müdirinə ünvanladığı 16 mart 1916-cı il tarixli 562 saylı məktubunda bildirirdi ki, I rus-tatar qadın məktəbinin xəstələnmiş müəlliməsi H.x.Məlikovanın vəzifəsini müvəqqəti olaraq əvəzləməsi üçün Leyla xanım Sultanova həmin məktəbə  ezam edilir.

Məktəb Komissiyasının sədri həmçinin 16 mart 1916-cı il tarixdə Leyla xanım Sultanovaya  563 saylı məktub göndərərək ondan xahiş  edirdi ki,” bu il martın  17-dən etibarən, I rus-tatar qadın məktəbinin xəstələnmiş müəlliməsi H.x. Məlikovanın  vəzifəsini  əvəz  etsin.”

Arxiv sənədləri təsdiq edir ki, Leyla xanım Sultanova pedaqoji fəaliyyətini I rus-tatar qadın məktəbində davam  etdirmişdi. Məsələn,  I rus-tatar qadın məktəbinin müdiri  Hənifə xanım Məlikovanın 29 fevral 1916-cı il tarixdə Məktəb Komissiyasının sədrinə ünvanladığı 11 saylı məktubda qeyd edilirdi:” Mənə  etibar  edilmiş  məktəbdə məni əvəz etmiş ehtiyatda olan müəllimə Leyla xanım Sultanova bayram günləri nəzərə alınmamaqla,18 gün- 30 yanvardan -24 fevraladək  şagirdlərə dərs  demişdir.”

I rus-tatar qadın məktəbinin müdiri vəzifəsini müvəqqəti olaraq icra etmiş  Məryəm xanım Sulkeviçin Məktəb Komissiyasının sədrinə ünvanladığı 1 aprel  1916-cı il tarixli 16 saylı məktubunda qeyd edilirdi:” Bildirirəm ki, müvəqqəti  olaraq əvəzləyici müəllimələr Leyla xanım Sultanova və şəriət müəlliməsi Səidə  xanım Şeyxzadə müvəqqəti olaraq şagirdlərə on beş saat dərs demişdilər ki, bunlardan da iki günün əmək haqqısının ödənilmədiyini hesab edirəm.”

Məryəm xanım Sulkeviçin Məktəb Komissiyasının sədrinə ünvanladığı növbəti  8 may  1916-cı il tarixli 24 saylı məktubunda qeyd edilirdi:” Sizin 2 may tarixli 836  saylı məktubunuza cavab olaraq bildirirəm ki, ehtiyatda olan və müvəqqəti olaraq  üç aydır  ki, Hənifə xanım Məlikovanı əvəz edən Leyla xanım Sultanova özünü  əla apararaq işini çox yaxşı bilən,səliqəli və çox çalışqan müəllimə kimi  göstərmişdir.” Yeri gəlmişkən arxiv sənədlərinə əsaslanaraq qeyd edirəm ki, Leyla xanım Sultanova Bakı şəhərində yerləşmiş V.Q. Belinski adına səhər  kitabxanasından kitab götürməsi üçün vəsiqəyə də malik olmuşdur. Düşünürəm ki, Bunu Leyla xanımın  təhsilə və məktəb-tədris işinə bağlılığının yüksək göstəricisi kimi də qəbul etmək  mümkündür.

I rus-tatar qadın məktəbinin müdiri vəzifəsini müvəqqəti olaraq icra etmiş  Məryəm xanım Sulkeviçin Məktəb Komissiyasının sədrinə ünvanladığı 23 may   1916-cı il tarixli 27 saylı məktubunda qeyd edilirdi:” Xahiş edirəm ki, müvəqqəti olaraq əvəzləyici müəllimə Leyla xanım Sültanovanın I şəhər rus-tatar məktəbində 2 aprel 1916-cı ildən 24 may 1916-cı ildək şagirdlərə dərs keçdiyi otuz bir tədris günü üzrə əmək haqqısını ödəyəsiniz. Bunu öz xəttimlə yazaraq təsdiq edirəm.”

Yeri gəlmişkən qeyd edirəm ki, I rus-tatar qadın məktəbinin  müdiri olmuş Hənifə xanım Məlikova 1872-ci ildə Tiflisdə Müqəddəs Nina qız gimnasiyasını  bitirmişdir. O, həyatının  müəyyən  dövrlərində  Həsən bəy Zərdabinin “ Cəmiyyəti-Xeyriyyə “ adlı Xeyriyyə  Cəmiyyətinin pansionunda tərbiyəçi, Aleksandr “ rus-müsəlman” qadın  məktəbində (1901-1909) və  Bakı  şəhəri  I qadın  “ rus-müsəlman” məktəbində  müdir  vəzifəsində  işləmişdir.

 Hənifə xanım Məlikova həmçinin Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə (1918-1920-ci illər) I qadın türk məktəbində müdir işləmişdir. O, sovet dövründə  də pedaqoji fəaliyyətini davam etdirmişdir. Hənifə xanım 1935-ci ildə “ Əkinçi” qəzetinin 50 illik yubileyi münasibəti ilə “ Həsən bəy Məlikov-Zərdabinin  bioqrafiyası” adlı əsərini yazmışdır.

Məktəb Komissiyasının sədri 9 sentyabr 1916-cı ildə Leyla xanım Sültanovaya  1356 saylı məktub göndərərək ondan xahiş edirdi ki,”Sentyabrın 3-dən etibarən müvəqqəti olaraq Persidskaya (indiki Murtuza Muxtarov ) küçəsində Nəsrulla Ağa Əlizadənin evində yerləşmiş ikinçi qadın rus-tatar məktəbində mövcud boş müəllimə  vəzifəsini  tutsun.” Arxiv sənədləri təsdiq edir ki, Leyla xanım zamanın  tələbi ilə Bakıda müxtəlif qadın məktəblərində pedaqoji fəaliyyət göstərmişdir.

Məktəb Komissiyası sədrinin Bakı quberniyası və Dağıstan vilayətinin xalq  məktəbləri üzrə ikinci rayonun müfəttişi S.M.Qəniyevə göndərdiyi 6 sentyabr  1916-cı il tarixli 1430 saylı məktubunda qeyd edilirdi:” Ali ibtidai məktəblərdə təhsil senzli  müsəlman qadın müəllimələri olmadığına görə 3-cü ali ibtidai məktəb  üçün 3-cü rus-tatar məktəbinin müəlliməsi 1912-ci ildən xidmətdə olan Məryəm  xanım Terequlovanı ezam edirəm.3-cü rus-tatar məktəbinə 2-ci rus-tatar  məktəbinin müəlliməsi Zöhrə  xanım Hacıbəyova, Hacıbəyovanın yerinə isə  müvəqqəti olaraq sənədləri sizə 30 yanvar 1916-cı il tarixli 216 saylı məktubla  göndərilmiş ehtiyatda  olan  müəllimə  Leyla  xanım  Sultanova  ezam edilir. Bununla bağlı sizin tərəfdən hər hansı bir etirazın olub-olmadığını bildirməyinizi xahiş edirəm.”

Məktəb Komissiyası sədrinin yuxarıda qeyd olunan məktubuna cavab olaraq  müfəttiş S.M. Qəniyev 9 sentyabr 1916-cı il tarixdə Bakı Duması nəzdindəki Məktəb Komissiyasının sədrinə ünvanladığı 2226 saylı məktubunda “ Leyla xanım  Sultanovanın 2-ci rus-tatar qadın məktəbinə ezam edilməsinə dair heç bir etirazının olmadığını bildirmişdir.”Bakı şəhər başçısının 14 noyabr 1917-ci il tarixli,1250 saylı əmri ilə Leyla xanım Sültanova 5 sentyabr 1916-cı ildən etibarən ildə 900 rubl maaşla 2-ci şəhər rus-tatar məktəbində ştatda  olan müəllimə vəzifəsinə təsdiq olunmuşdur.”

Bununla  bağlı Məktəb Komissiyasının sədri 15 noyabr1917-ci  il tarixdə Leyla  xanım Sultanovaya 1819 saylı  məktub  göndərərək  onun Məktəb Komissiyasının  qərarı ilə 5 sentyabr 1916-cı il tarixdən etibarən  2-ci şəhər rus-tatar qadın məktəbində ştatda olan müəllimə vəzifəsinə təyin olunduğunu bildirirdi. Bununla yanaşı  Məktəb  Komissiyasının  sədri 1917-ci il dekabrın 28-də  2-ci  şəhər rus-tatar  məktəbinin  müdirinə  də 1980 saylı  məktub  göndərərək  Leyla xanım Sultanovanın  Məktəb Komissiyasının 11 oktyabr 1917-ci il tarixli  qərarı  ilə 5 sentyabr 1916-cı ildən etibarən ona etibar edilmiş məktəbdə müəllimə vəzifəsinə  təsdiq edildiyini bildirirdi.  

Bakı şəhəri qadın türk məktəbinin müdirəsi Nigar xanım Vəlibəyovanın Bakı Şəhər İdarəsinin məktəb şöbəsinə göndərdiyi 27 sentyabr 1919-cu il tarixli52 saylı məktubunda bildirilirdi:” Mənə etibar  edilmiş  məktəbdə cari 1918-19 tədris ilində 5 şöbə vardır, hazırki ildə isə hələlik 4 şöbə var, lakin yəqin ki, hazırki ildə ilk paralel şöbəni açmalı olacağıq. Mənə etibar edilmiş məktəbdə müəllimələrdən  Leyla xanım Sultanova hələlik öz vəzifəsinin icrasına başlamamışdır.Müəllimə Muradxanovanın yeri isə vakant olaraq  qalmaqdadır.”  Nigar xanım  Vəlibəyovanın Bakı Şəhər İdarəsinin məktəb şöbəsinə göndərdiyi növbəti 12 oktyabr 1919-cu il  tarixli  60 saylı məktubunda isə artıq qeyd edilirdi:” Bununla  bildirirəm ki, Leyla  xanım  Sultanova  sentyabrın  22-dən  etibarən öz  vəzifəsinin  icrasına  başlamışdır.” Bakı  Şəhər  İdarəsi Məktəb Şöbəsinin 1919-cu il oktyabrın  13-də  Bakı şəhəri 2-ci qadın türk məktəbinin müdirəsi Nigar xanım Vəlibəyovaya göndərdiyi  1829 saylı  məktubda qeyd  edilirdi: “ Sizə eibar  edilmiş  məktəbin  müəlliməsi  Leyla  xanım  Sultanova müsəlman qızların 3-cü ali-ibtidai  məktəbinə  köçürülür.”  Yeri gəlmişkən  qeyd edirəm ki,1919-cu ildə Bakı şəhəri II rus-tatar qadın ibtidai məktəbi 2-ci qadın türk məktəbi kimi fəaliyyət göstərmişdi  ki, bu da çox guman ki, Cümhuriyyət hökumətinin ölkədə həyata keçirdiyi məktəblərin milliləşdiriməsi siyasəti ilə bağlı idi. Tarixi mənbələr təsdiq  edir  ki, Leyla xanım Sultanova Azərbaycanda sovet hakimiyyəti qurulan  dövrədək  pedaqoji fəaliyyətlə məşğul olmuşdur. Lakin təəssüflər olsun ki, sonrakı illər üzrə isə Leyla xanımın  fəaliyyəti  haqqında hər hansı bir məlumat əldə etmək  mümkün olmadı.

1920-ci ilin aprelində Azərbaycanda Sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra 1920-ci illərin sonundan 1950-ci illərin əvvəlinə qədər Azərbaycan SSR-də qanlı repressiyalar həyata keçirilməyə başlandı. Həmin repressiyalar Azərbaycanın ali dövlət rəhbərləri, ruhanilər, ziyalılar və varlı kəndlilərlə yanaşə bütün Azərbaycan əhalisinə toxundu. Repressiyalara əksinqilabi fəaliyyətdə, casusluqda, anti-sovet təbliğatının aparılmasında şübhəli bilinən insanların  güllələnməsi, həbs edilməsi, əmək düşərgələrinə göndərilməsi və əhalinin SSRİ-nin digər bölgələrinə deportasiyaları da daxil idi. Mərhum Akademik  Ziya Bünyadovun  1993-cü ildə Azərbaycan  Dövlət  Nəşriyatında  1993-cü ildə  çapdan  çıxmış “Qırmızı terror” kitabında qeyd edilir:” Sovet hakimiyyəti Azərbaycanda bərqarar olunan gündən bu yana Azərbaycan xalqının oğullarından neçə mini məhv edildiyini heç kəs bilmir və bilə də bilməz. Dillərdə və bəzi şairlərimizin “dastanlarında” təmtəraqlı sözlərlə tərənnümü səmalara qədər ucaldılmış XI Ordunun  Xüsusi  şöbəsinin məmurları və ələlxüsus onun rəhbəri  olan, Azərbaycan xalqının “qırmızı” cəlladı Pankratovun qanlı fəaliyyəti hələ də xalqımız üçün bağlı qalır. Bakı proletariatının yalançı “üsyanı” nəticəsində, əslində isə 1920-ci il aprelin 27-dən 28-nə keçən  gecəsində Azərbaycan milli parlamentinin qərarına əsasən hakimiyyəti  əllərinə alan bolşeviklər iş başəna keçən kimi Azərbaycan ziyalılarını məhv etmək məramnamələrini həyata keçirməyə başladılar.”

XX  əsrin  20-50-ci illərində azərbaycan qadınlarına  qarşı repressiyaların bariz nümunələrindən  biri  kimi  Leyla xanım Sultanovanı  qeyd  etmək  mümkündür.

Şəlalə Məmmədovanın Bakıda, 2006-cı ildə  Gənclik  Nəşriyyatında dərc olunmuş “ Anaların fəryadı” kitabında  Leyla  xanım Sultanovanın  Azərbaycan  Fövqəladə Komissiyasının  Xüsusi  Şöbəsi  tərəfindən  müsavatçılıqda  təqsirli  bilinərək 44№li orderlə 11 iyun 1921-ci ildə həbs edildiyi  qeyd olunur. Beləliklə, təəssüflər olsun ki, xalqımız  özünün daha bir təcrübəli qadın pedaqoqunu  itirmiş oldu.

 Lakin yaşanılmış bütün bu acılara baxmayaraq xalqımız  tərəfindən öz dövrünün tanınmış qadın pedaqoqu Leyla  xanım Sultanovanın  özü və onun pedaqoji fəaliyyəti unudulmur ,  daim böyük hörmət və ehtiramla  yad edilir.

Milli Arxiv  İdarəsinin Arxiv sənədlərinin nəşri,

istifadəsi və informasiya təminatı şöbəsinin baş məsləhətçisi

RAFİQ SƏFƏROV

                     İstifadə edilmiş ədəbiyyat və mənbələrin siyahısı:

ARDTA, f.389,siy.8, iş.1823, v.2(arxa üzü)-3(arxa üzü).

ARDTA, f.389,siy.8, iş.1823, v.1.

Yenə  orada.

 ARDTA, f.389,siy.8, iş.1823, v.2(arxa üzü)-3(arxa üzü)

 Yenə orada.

ARDTA, f.389,siy.8, iş.1823, v.6

ARDTA, f.389,siy.8, iş.1823, v.7

ARDTA, f.389,siy.8, iş.1823, v.10

ARDTA, f.389,siy.8, iş.1823, v.9

ARDTA, f.389,siy.8, iş.1823, v.8

ARDTA, f.389,siy.8, iş.1823, v.10-10(arxa üzü)

ARDTA, f.389,siy.8, iş.1823, v.12-12(arxa  uzü)

ARDTA [1]f.389,siy.8, iş.1823, v.19

 ARDTA, f.389,siy.8, iş.1823, v.14

Azərbaycan  Xalq  Cümhuriyyəti  Ensiklopediyası. Bakı-2005, II cild səh.190.

 ARDTA, f.389,siy.8, iş.1823, v.16

ARDTA, f.389,siy.8, iş.1823, v.17

ARDTA, f.389,siy.8, iş.1823, v.18.

ARDTA, f.389,siy.8, iş.1823, v.21

ARDTA, f.389,siy.8, iş.1823, v.22

ARDTA, f.389,siy.8, iş.1823, v.23

ARDTA, f.389,siy.8, iş.1823, v.24

ARDTA, f.389,siy.8, iş.1823, v.25

ARDTA, f.389,siy.8, iş.1823, v.27

Ziya Bünyadov “ Qırmızı terror”. Bakı, 1993.səh.32.